კავკასიელები. ყაბარდოელთა ოჯახი

ყაბარდოელი ხალხის კულტურული და ისტორიული მემკვიდრეობის მიხედვით, „ადიღის“ თვითიდენტიფიკაცია ოქროს ურდოს ხანის, ედიღეს (1392-1419) სახელიდან მომდინარეობს. ამ ხალხის დამორჩილების შემდეგ, ხანმა მათ საკუთარი სახელი დაარქვა. ტერმინი „ყაბარდა“ ასოცირდება ყაბარდოელ იდართან, ლეგენდარულ პრინცთან, რომლის ლიდერობამაც მის ხალხს მე-15 საუკუნეში თერგის აუზის ტერიტორიის დაკავება აიძულა. ისტორიული ყაბარდოს ტერიტორიაზე აღმოჩენილი უძველესი ძეგლები მაიკოპის კულტურას მიეკუთვნება, რომელიც ძვ.წ. IV ათასწლეულში არსებობდა. ამ კულტურის მატარებლები ადიღეელების პირდაპირი წინაპრები იყვნენ. ყაბარდოელების შესახებ პირველი წერილობითი ცნობები X საუკუნით თარიღდება და ბიზანტიის იმპერატორ კონსტანტინე VII პორფიროგენეტის (905-959) ნაშრომებში გვხვდება. XVI საუკუნეში ადიღეელები, კერძოდ კი ყაბარდო, ოსმალეთის იმპერიისა და მისი ვასალის, ყირიმის სახანოს გავლენის ქვეშ მოექცნენ. XVI საუკუნიდან მოსკოვის სახელმწიფოსთან მჭიდრო კავშირები დამყარდა, რაც საერთო მტრის არსებობით იყო განპირობებული. ყაბარდოელმა პრინცმა თემრიუკ იდაროვმა მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა მოსკოვის სამთავროსთან ურთიერთობების დამყარებაში. 1552 წელს მან თავისი პირველი ელჩობა წარუდგინა ივანე მრისხანეს. შემდგომ წლებში ყაბარდოელები მონაწილეობდნენ ყაზანის (1552), ასტრახანის (1554 და 1556) და ტემრიუკის (1556) აღებაში. საერთაშორისო ურთიერთობები განმტკიცდა 1561 წელს ივანე მრისხანესა და ტემრიუკის ქალიშვილის, იდაროვას ქორწინებით, რომელიც ნათლობის შემდეგ გახდა ცარინა მარია ტემრიუკოვა (1545-1569). 1708 წელს ყაბარდოელებმა ყანჟალის ბრძოლაში ყირიმის სახანოს ჯარები დაამარცხეს, რის შემდეგაც ყაბარდოზე ყირიმის თავდასხმები საბოლოოდ შეწყდა.