აშური. ბორჯომის ხეობა. ძველი ციხის ნანგრევები

აწყურის ციხე ბორჯომიდან სამხრეთ-დასავლეთით ოცდაათი კილომეტრის დაშორებით, მდინარე მტკვრის მარჯვენა სანაპიროზე მდებარეობს. დღეს არსებული ციხესიმაგრეები XIV-XVIII საუკუნეებშია აგებული. თუმცა აწყურის ისტორია საუკუნეების სიღრმეში იწყება – ჩვენი წელთაღრიცხვით I საუკუნეში აწყურის ქალაქს ანდრია პირველწოდებული ეწვია – ითვლება, რომ სწორედ მან ჩამოიტანა ქალაქში აწყურის ღვთისმშობლის ხატი. ციხესიმაგრეში აშენდა სამლოცველო ხატის შესანახად. ეს შენობა XIII საუკუნეში მიწისძვრამ დაანგრია და ახლად აშენებული ტაძარი თურქების შემოსევას ვერ გადაურჩა – ამ ნაგებობების ნაშთები აწყურის ციხესიმაგრის ტერიტორიაზე მდებარეობს. 1486 წელს აწყური ალყაში მოაქცია აქ-კოიუნლუს სახელმწიფოს სულთანმა იაგუბ-ბეკმა. მას შემდეგ, რაც ციხესიმაგრის ძალით აღება ვერ შეძლო, მან მოსახლეობა დაარწმუნა, ხელსაყრელი პირობებით დანებებულიყვნენ. ხელშეკრულების დარღვევისა და დამცველების მოკვლის შემდეგ, სულთანმა ხატის დაწვა სცადა, მაგრამ ის სასწაულებრივად გადარჩა. 1770 წელს ციხესიმაგრეს კახეთის მეფე ირაკლი II-მ (1720-1798) ალყა შემოარტყა, მაგრამ გენერალ ტოტლებენის (1818-1884) ღალატის გამო იძულებული გახდა უკან დაეხია – ეს უკანასკნელი, ქართველების მხრიდან ღალატის შიშით, თავისი რაზმით (500 კაცი) და პოლკის არტილერიით სურამისკენ დაიხია. თუმცა, მომდევნო საუკუნეში თურქებმა აწყურის ციხე მიატოვეს. 1828 წელს რუსული ჯარები მას მიუახლოვდნენ. თავად ვადბოლსკის (1780-1861) ბრძანებით, შტაბის კაპიტან მამუკა ტომაზის ძე ორბელიანის (1800-1871) მეთაურობით რაზმი ციხესიმაგრისკენ გაემართა. ქართველმა დიდგვაროვანმა მოსახლეობას ახალციხის აღების შემდეგ მომხდარი სისხლიანი ხოცვა-ჟლეტის შესახებ უამბო, რამაც მათი წინააღმდეგობის ნება გატეხა. აწყურის ციხესიმაგრე 16 ქვემეხით და ათასნახევარი კაციანი გარნიზონით ბრძოლის გარეშე დანებდა.